Anadolu'nun Neolitik Sanatı

Konu: Anadolu'nun Neolitik Sanatı Salı Haz. 09, 2009 7:37 pm

Sanat olarak tarif ettiğimiz etkinliğin temelinde inançların olduğu bilinmektedir. ilk tiyatral gösterilerin, yapılan dansların, söylenen şarkıların inançsal ritüeller içerdiği Neolitik Dönemden Roma dönemine kadar yaklaşık on bin yıllık süre içerisinde neredeyse hiç değişmeden süregelen geleneksel şenliklerden anlayabiliyoruz.

Bu tür bir geleneğin bir örneğini toprak ve bereket tanrısı olarak ta bilinen adına şenlikler yapılan ve tiyatrolar inşa edilen kökeninde Anadolu, Trakya ve Grek kültürünün bulunduğu Dionysos kült anlayışında görüyoruz . Bu kült anlayışına göre topraktaki kötüleri temsil eden Titanlar tarafından yok edildiğine ve sonra yeniden canlanarak doğduğuna inanılan Dionysos un yaşadığı bu dramatik durumu için insanlar belli dönemlerde tarla ve orman yaratıkları (özl. keçi) kılığına girerek geceleri yüksek yerlere çıkıp müzikli, gürültülü geçit törenleri yaparlar bu törenlerde bol bol şarap içer danslar ederler. Bu şölenlere Grek dilinde tragos (keçi) aoide (şarkı) kelimelerinin birleşimi olan Tragedya denilmektedir. Dionysos adına üzümün bağ bozumu döneminde yapılan Komos adı verilen geçit ve törenlerinden doğduğuna inanılan Komedya da inanç amaçlı yapılıyor olmalıydı ki tiyatrolarda gerek Komedya gerek Tragedya seyretmeye gelenlerin kendilerini inanç törenlerine katılmış kabul ettiklerinden törendeki oyuncuların uzun dönemler Dionysos kültüyle ilgili maskeler giydikleri bilinmektedir. Bu tür bir kült anlayışı farklı zamanlarda farklı kültürlerde her zaman karşımıza çıkmaktadır bu durum aslında göçebe hayattan yerleşik hayata geçildiği, hayvancılık ve tarımın yapılmaya başlandığı ve toprak kültürünün doğurduğu; doğayla insanlar arasındaki ilişkiyi ifade etmeye çalışan bir kült anlayışıdır.

Bu veya diğer sanat türlerinin doğuşunu gösteren en güzel örnekleri Anadolu Çatalhöyük Neolitik dönemi yerleşimlerinde görebiliyoruz ; Çatalhöyük te dokuz yerleşim katmanında kırk kutsal alan ortaya çıkartılmıştır. Tapınak mimari sanatının ilk şeklini oluşturan bu mekanlar o dönemde yaklaşık her beş konuta (oda) bir tanesi hizmet verecek şekilde yapılandırılmıştır. Yapılan kazılarda bu kutsal alanların farklı dönem katmanlarında aynı yerlerde yapıldığı ortaya çıkmıştır. Kutsal alan yapıları ile konutlar benzer mimari özellikler göstermektedir ancak kutsal alan yapılarını farklı bezemeleri ve içerikleriyle ayırt edebilmekteyiz. Yapılar kerpiç temeller üzerine çamur tuğladan örülmüş duvarlar ile çamurla sıvanmış ahşap hatıllı çatılardan oluşmaktadır, dörtgen planlı yapıların ışık ve havalandırma gereksinimi çatıdaki saçakların hemen altındaki pencerelerden sağlanmaktadır, yapılara çatıdan bir merdivenle girilmektedir.

Neolitik dönemin en büyük özelliği insanın toprağı ekip - biçmesi ile hayvanları evcilleştirmesi ve yavaş yavaş doğayı hakimiyeti altına almasıdır. Bu dönemde toprağın üretkenliği kadının üremesi ile özdeşince toprak yani kadın kutsal sayılmış toprak ana yani ana tanrıça inancının doğmasına neden olmuştur. Bu nedenle kutsal alanlarda çok sayıda genelde pişmiş topraktan yapılmış kadın idollere rastlıyoruz bunlar yontu sanatının ilk örnekleri sayılabilir, daha çok ayakta veya oturmuş biçimde kısa, şişman, iri göğüslü, göbekli, iri kalçalı anaç bir kadın tiplemesiyle karşımıza çıkan ana tanrıça bazen farklı biçimlerde de görülebilmektedir ; tek başına genç veya yaşlı bir kadın, doğum yapan bir anne veya birden fazla kişi ile beraber olarak ikiz tanrıçalar, genç kız, kadın ve erkek ten oluşan bir üçleme biçiminde de tasavvur edilebilmektedir. Ana tanrıça yanında daha çok boğa ritüellerine rastlıyoruz, bu durum aslında ana tanrıça inancını bütünleyen ve erkeği simgeleyen bir ritüel olmalıdır. Çünkü her nasıl kadının üremesi toprağın üretkenliği ile özleştirilmiş ise toprak işlenirken de üretkenliğine katkıda bulunan boğa kadının üremesine katkıda bulunan erkekle özleştirilmiş olmalıdır ki bazı betimlemelerde ana tanrıçanın bir boğa veya koç başı doğurur biçiminde bulunduğu görülmektedir.

Kutsal alanlar çeşitli betimlemelerle bezenmiştir ; çoğunlukla yüksekliği iki metreyi bulan saman, tahta ve kilden zeminler üzerine eğer hayvan betimlenecekse bazen o hayvanın baş kemikleri ile boynuzları da malzeme olarak kullanılmakta diğer öğeler alçı kabartma veya boyama ile yapılmaktadır. Kabartmaların tümü veya bir kısmı oyularak siluet, alçak kabartma veya kakma şeklinde işlenmektedir, kabartmalarda sadece ana tanrıça insan biçiminde betimlenmiştir, kabartmaların bir devamı olarak ve yine bir kısmında gerçek başlar ve boynuzlar kullanılarak duvara yapışık sütunlar, zemindeki platform ve sekiler kötülüklerden korunma ve sunu amacıyla yapılmıştır. Özellikle kutsal alan dışında bulunan platform ve sekiler bir yandan divan biçiminde (oturma, yatma, çalışma vs için) kullanılırken bir yandan insanların ölmediklerine kendileriyle beraber yaşamaya devam ettiklerine inandıkları için ölülerini bu sedirlerin altına gömmektedirler. Bu durumu anlatan ve bir kutsal alanda bulunan duvar resminde olduğu gibi ölülerini (akbabalar tarafından) etlerinden arındırılmaları için önceleri bir süre dışarıda tuttuktan sonra kumaş, deri ve saz kargılarla sararak mekanların içine gömdükleri ortaya çıkarılan buluntulardan da anlaşılmaktadır. Bu gömülerin içlerinde kemik, maden veya taştan yapılmış takılar, aletler, tahtadan veya pişmiş topraktan yapılmış kaplar, kutular bazı el sanatları buluntuları olarak karşımıza çıkmaktadır. Takı, alet ve metal kaplar genelde arıtılmış maden cevherinden yapılmaktadır, sert malzemeden yapılan takı, alet, kap ve süs eşyaları matkapla işlenebilmektedir.

Duvar resim ve boyamaları ince beyaz alçı üzerine fırçayla yağ karıştırılmış doğal boya renkleriyle yapılmıştır ; düz kırmızı ve yer yer siyah panoların yanında canlı renklerin kullanıldığı Anadolu kilimlerini andıran çoğunlukla karmaşık geometrik bezemeler görülmektedir, resimlerde el, boynuz gibi büyüsel ve koruyucu simgeler kullanılmıştır, bunların yanında daha ne olduğu anlaşılmayan birçok simgesel betimlemeler bulunmaktadır, betimlemelerin çoğu ölü kültünü anlatmaktadır özellikle küçük başsız haldeki insanların yanında büyük akbabaların betimlenmesi dikkat çekicidir, bunların bazılarında akbabaların cesedi gagalarken bir diğerinde gagalama esnasındaki akbabaların bir insan tarafından sapan ve sopayla kovalamaya çalışması betimlenmiştir. Duvar resimlerinin içerisinde en ilginç olanı yine bir kutsal alanda ortaya çıkarılan Çatalhöyük kent planının ve kentin uzağında bulunan Hasan Dağ ile yanardağının patlayış halindeki betimlenişidir. Duvarların genelinde bir tarafında yaşam betimlenirken diğer tarafında karşıtı olan ölüm işleniyordu. Seramik sanatı boynuz ve tahtadan yapılan kaplar ile deriden ve doğadaki bazı otlardan dokunan sepetler kadar nitelikli değildir hatta yapılan seramik boyamalarına baktığımızda sepet örgü biçimini andıran geometrik bezemelerin olduğunu görmekteyiz. Zaten kilim, giysi vs türü örgülerin gelişkinliği duvar resim ve boyamalarından anlaşılmaktadır.

Konu: Geri: Anadolu'nun Neolitik Sanatı Salı Haz. 09, 2009 7:40 pm

sağol

Konu: Geri: Anadolu'nun Neolitik Sanatı Salı Haz. 09, 2009 7:40 pm

sağol